A proposito di dialetto e radici: venerdì di şenpie in galliatese – A golpa, i rişgnêu e i cön burdò

Venerdì di şénpie in galliatese – A golpa, i rişgnêu e i cön burdò

A proposito di Dialetto e radici

A gôlpa l’à gnêu fò da täna, e l’éva famu. L’à truvà i rişgnêu prè ‘canpagna. A ȥê: “O rişgnêu, u famu, u vòja ‘d mangèti!”.
E i rişgnêu : « Ma diamna, sa ch'a vü ȥì? 'Ma sénpru staj amişi..»
« A vü ȥì ch'a l'i già vòt dê ch’i tròva mÎa 'd mangè; u già 'ndaj là dóv' o tröj bòti 'nta côla casina nunc l'éi i cön burdò per purti vÎj’ i garini, e i su mÎj' in caş da töjna vêuna ». A ȥê: « O pòvra tè; bén, se tè ti vòja da fè 'na bèla mangiada, i faga mustrèt mê ». « O diavlu», a ȥê ' gôlpa. « Bén, mönmatÎn ti tròtti 'n seui pun di cavöt da Parnà, ch’a pasji a dòna dal Patrón ch'a va 'i pra ».
Al dê dòpu i sa gôlpa l'éva püsè famu che prêuma, e l'à truva lasi a pôşu. Difati a dòna dal Patrón còi cavagnêu da marénda e i sidilÎn di laciu a 'ndév' i pra. Dal muméntu, quän ch'l'à staj in sêul pòstu, a şgôra giò i rişgnêu, l'à pasai dalzô di panötu e l'à 'ndaj giói 'n tèra distacà cinquänta ghèj di pi. I sa dòna l'à cumè spuantasi. E pü 'ş risgnêu a 'ndév' inägni 'daşj’ adaşiu, squaş da fi pistès' a cóa. E 'nôr' i sa dòna, adr'ê; inägn' un pasu, e i rişgnêu a fév' un saltÎn; un ón pasu, e ‘ncô 'n saltÎn; finchè i sa dòna, ' böta giò ' cavagnêu e ' sidilÎn, e ' böt’ invias' a curi drÎi.
Adaşj' adaşiu l'à tirara distacà 'n quäj cinquänta métri di cavagnêu. A salta fò ' gôlpa, ' drêuv' a cavagna, ' mängji tôt' a marénda, l’à bivêu i laciu, e quän ch’l’à furnê, i rişgnêu l'à faj al vólu, l'à 'ndaj in altu : cir cir cir! E côla dòna : « O balòs d' un rişgnêu! », e l’à turn'indrê. Turn'indrê, ' tròv'i cavagnêu bèla veuju, ' tròva dumà i carti. Anôra, 'vänt’ a turnè ' cà a tön trê salajmi 'nt’ a deuja, 'n quäj êuvu, e cór’i pra.
A riva là 'i pra. I sò òmu l’à 'npicara 'l paròli : « Ma diamina, 'is' ôra chilò ti da gnì 'i pra? L'i già alt' i sô e tê ti riva 'dèsu!».
« Ansûma, l'à sucidêum' una ròba ch'i pòda mÎa ȥitra! ». D'ògni mòdu, dòpu 'vé marmutà 'n pò, l'à 'ndaj inägn' al sò lavôru, e l'à staj furnê 'nsê.
Dòpu, a gôlpa l'à staj là ' spicè i rişgnêu ch'a gnéva giò. L'à gnü giò i rişgnêu, e ' fa che ȥi « U faj 'na bèla spansciada 'l mangè, e 'dèsu i staga fÎn mà ». A ȥé: « Bén, sa tjè paziénza i faga töjti 'nchè 'ne pêurga ».
« Ma cumè ch'a ta fè? ». « Pénsa mÎji; adès püsè tarda, vèrs' i déş' ôri a pasji cul' òmu còi carötu da l'ògliu: tê vÎgna 'drê la firuvÎa, a pôş' int' a scèrşa, e i 'npénsji mê ».
Difati ' turnéva vèrs' al paişu, e al mumént' i sintina cul' òmu ch'a gôşa: o l'ugliè! A ȥê « L'i chilò! ». A gôlpa l'à bütas’ int'a scerşa, e i rişgnêu l'à şgura giò 'n seui bastÎn di cavà. Is'òmu l'év'in sità 'n seui carötu, cò ' frêust’ in mön; a gir' a frêusta da parta di mängu e ' cuméncia: pòc, un côlpu. Iş rişgnêu ' şgóra vÎa e ' salta 'n seui carötu, ' salta 'nseû 'na tòla; e lü, pòc, sêu ' tòla; salta 'nsêu 'n' ónta, pòc; pic, pòc...! Is'òmu l'à gnêu 'nchè 'n pò rabià. L'à tacà 'pichè 'n pò fòrtu, i tòl' in vult’insêusi: a l'ògliu a şguréva prè i carötu. A gôlpa l'à salta fò da scèrşa, e sôta sôt' i carötu a bév' a l'ògliu! Dòp' un pò, quän ch’l’à bivêu 'n bèl pò d'ògliu, a gôlpa l'à scapà 'nt’ a scèrşa e i rişgnêu l'à şgurà palaria 'ncô.
Al dê dòpu l'à truvar' uncô,l'à truvara. « E 'nôra? ». « E 'nôra ju faj inchè 'na bèla rinfriscada, u rinfriscami còn cul' ògliu. L'éj mèrda dapartôtu, fÎn sêu la firuvÎa ». « Bén, sa ti fi tram' a mê, u da fi fèti 'nchè 'na pèla 'l ghignè ». « O diavlu! ». « Pirò ' vaj damatÎn; damatÎn vèrş vünȥ’ ôri. In sêu ' stra da ViarÎscia, squas teuc' i dê i paséva al pravòs-ciu e 'l dutôru: i 'ndéna ' fè trê pajsi 'n canpagna; tê tròvt’ inò da fiäncu da stra, e ti spÎcia ».
Difati al dê dòpu ' spÎcia inò 'drê ' stra, e i gnéna dabón al pravòs-ciu e 'l dutóru; e i discuréva di sü vêrsi, tranquili. Dal mu-méntu ' şgóra giò i rişgnéu 'n seui capê di prèvu. Al dutóru l'éva là i bastón in mön, a fa: tac! seui capê di prèvu; i rişgnêu, scapa seui capê dal dutóru, e i prèvu còi lêbru: pac! sêu ' tèsta da lü. Pic pac! Pic pac!, i rişgnêu ' saltéva d'un capê a rótu; ina s-ciapas' a tèsta tüş dü. E bón, in faj 'na pèla 'l ghignè, ch'a féva mài 'nchè ' pänscia.
'L dê dòpu a tròvr' uncô. A ȥé : « E anôra? ». « Anôra ûma faj inchè 'na pèla 'd ghignè: püsè mij che 'nsê ' pudéva mÎa 'ndè ».
« Bén, adèsu i faga livèt' una sudisfazión. Ti luminà ch’l’éj cul cön burdò ch'a lasa mÎa purti vÎjt’ i garini ». « Eh, l'i véra dabón, l'i véra dabón! », l'à ȥÎj a gôlpa. « Bén, u pasà 'dès mê, l'i là bèla vult’insêu sôt’ a côla gabà a riva ' Scaja ». « Öh, ma ȥêma piêu! ».
« Épüra, épüra! L'i bèla mòrtu ». « Bén, i vaga là ' vöjru par vés püsè sicüra ».
Alôra ' ciapa e 'va là e ' tròva lar bèla vult'insêu dabón ch'a şmüjéva mòrtu. « E alôra, tè, i són cunténta ca tsi mòrtu, cön burdò, ansê mê ' gnarò là ' töj i garini püsè tranquila ». E ' bötsi, e ' vêu caghéi in bûca. Büta las pèr caghéi in bûca, i cön burdò l'à ciapara prè i ciapi dal cü, e ' tira... I rişgnêu l'à şgurà, e ' ȥéva: « Tira! Tira tira... ». E i cön burdò l'à tirà fÎn ch’l’à mazara, pòvra gôlpa!
E 'n piat' al zicòria, 'nchè prè i sta sira l'i furnê la stòria.

Narratore Mario Fonio (NibÎn) – mio nonno, che si rifà al nonno Antonio Maria (Maliòtu), classe 1852.
Citazioni da  Gajà Spitascià Volume I, pagina 306-308